Szparagi - ich lecznicze i odżywcze właściwości

Lecznicze i odżywcze właściwości szparagów

Szparag lekarski (Asparagus officinalis L.) – gatunek byliny z rodziny szparagowatych - jest jedynym jadalnym gatunkiem rosnącym dziko w Polsce.  Większość szparagów, a jest ich około 211 gatunków, występuje w Afryce. Szparag lekarski jest uprawiany i spożywany jako warzywo, ale bywają dzikie gatunki, które uprawiane są jako rośliny ozdobne. Żywo-zielone pędy zachowują barwę do późnej jesieni i wykorzystywane są do bukietów.

Szparag lekarski jest także rośliną leczniczą, choć w Polsce od wielu lat nie jest umieszczany w oficjalnym wykazie roślin leczniczych. Według medycyny ludowej oraz wzmianek w literaturze pięknej, szparagi są uważane za afrodyzjaki, skarbnicę witamin i składników mineralnych oraz lek zapobiegający powstawaniu nowotworów. Dobrze wpływają na prawidłowy rozwój płodu, wspomagają kobiety karmiące piersią i są ważne w diecie odchudzającej, ponieważ 100 g szparagów zawiera tylko 18 kcal. Kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny jeść ich dużo , bo bogate w kwas foliowy szparagi minimalizują ryzyko wystąpienia wad wrodzonych u dziecka, np. rozszczepu kręgosłupa. Szparagi świetnie zaspokajają większe zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne w czasie ciąży, a dla karmiących kobiet są niezastąpionym źródłem wapnia - pierwiastka niezbędnego dla rozwijającego się dziecka.

Wartości odżywcze i lecznicze szparagów (na 100 g) 

Składniki pokarmowe     Witaminy  Składniki mineralne

woda 93-94 g                    witamina A        b.d. magnez 14 mg

energia 17-20 kcal witamina B1 25 mg fosfor 52-60 mg

węglowodany 3,9 g witamina B2 170 mg żelazo 1-2,14 mg

w tym błonnik 2,1 g witamina B6 0,09 mg sód 2 mg

tłuszcze 0,12 g                  witamina C 5-30 mg wapń 20-24 mg

białko 1,7-2,2 g                 witamina PP 1 mg potas 202 mg

Współczesne badania potwierdziły lecznicze właściwości szparagów. Mimo niskiej kaloryczności są skarbnicą minerałów i witamin. Mają działanie moczopędne, ułatwiające defekację, hipotensyjne (tj. obniżające nadciśnienie tętnicze – dzięki poprawie stosunku jonów potasu do sodu). Szparagi zawierają także: kwas foliowy, niezbędny pierwiastek dla kobiet planujących ciążę (odpowiada za prawidłowy rozwój płodu), spowalnia proces starzenia i pomaga w regeneracji uszkodzonych komórek, wspomaga także pracę układu krążenia; Zawarte w tym warzywie witaminy C i E oraz beta-karoten - poprawiają kondycję skóry, włosów i paznokci, a asparagina - wspomaga pracę nerek i odpowiada za prawidłowy poziom nawodnienia organizmu; wapń, fosfor - odpowiadające za kondycję kości i zębów, a potas, którego wysoka ilość oraz niska zawartość sodu w połączeniu z asparaginą sprawia, że szparagi mają właściwości moczopędne; glutation - wzmacnia układ odpornościowy, wspomaga wątrobę w procesie oczyszczania organizmu z toksyn, zapobiega rozwojowi komórek nowotworowych oraz choroby Alzheimera; błonnik - poprawia perystaltykę jelit; inulina - probiotyk odżywiający pożyteczne bakterie jelitowe, zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego;

Szparagi - kulinarne walory i zastosowanie

Szparagi są jednym z najsmaczniejszych warzyw. Mają delikatny smak, doskonale komponują z warzywami, potrawami mięsnymi, rybami i drobiem. Prażone nasiona szparagów stanowią surogat kawy. Ze szparagów przyrządzać można sałatki i zupy oraz wykorzystać je jako dodatek do potraw mięsnych, rybnych i warzywnych. 

W sklepach możemy dostać szparagi białe, zielone i fioletowe. Mimo różnicy w kolorze są pędami tego samego gatunku. Różna barwa wypustek wynika z różnego sposobu uprawy. Białe szparagi gotujemy je ok. 10-15 minut w lekko osolonej wodzie z dodatkiem soku cytryny i masła (można dodać odrobinę cukru i mleka). Zielone szparagi gotujemy krócej - ok. 7 minut. Uwaga: Soku z cytryny nie dodaje się podczas gotowania zielonych szparagów, ponieważ zabarwia je na szaro. Nie można ich też przegotować, bo stracą kolor i jędrność.

Szparagi zielone - są najcieńsze ze wszystkich odmian - ich wypustki wyrastają wysoko nad powierzchnię ziemi i pod wpływem słońca zabarwią się na kolor zielony. Są bardziej aromatyczne, ostre i wyraziste w smaku, są miękkie i nie trzeba ich obierać przed gotowaniem. W związku z tym posiadają najwięcej prozdrowotnych właściwości, ponieważ pod skórką znajduje się całe bogactwo składników mineralnych, takich jak potas, magnez, fosfor czy wapń. Szparagi zielone są uprawiane na większości amerykańskich upraw. Popularność zyskały także we Francji.

Szparagi białe - rosną pod ziemią i nie dociera do nich światło słoneczne, w związku z tym nie mogą wytwarzać żadnego barwnika. Są średniej grubości i charakteryzują się delikatnym i łagodnym smakiem. Białe szparagi są twardsze od zielonych, w związku z tym przed gotowaniem należy je obrać, przez co tracą cenne wartości odżywcze. W Polsce białe szparagi są uprawiane w Wielkopolsce.

Szparagi fioletowe - rosną tylko kilka centymetrów nad ziemią i posiadają grubą łodygę o barwie purpurowo-fioletowej. Fioletowe szparagi różnią się od zielonych i białych tym, że zawierają więcej cukrów i mniejszą ilość błonnika. Ta odmiana szparagów jest trudna w uprawie, ponieważ mogą one rosnąć jedynie przez krótką chwilę i należy je zebrać, zanim pod wpływem słońca zabarwią się na kolor zielony. W związku z tym spotyka się je dość rzadko (głównie w Anglii i we Włoszech).

Szparagi białe gotuje się do miękkości, a zielone krócej (al dente). Gotować można zarówno w specjalnych, wysokich garnkach (te są najlepsze), jak i płaskich, odpowiednio szerokich, a pędy związać w celu łatwiejszego ich wyciągnięcia z garnka. Wyjmując szparagi należy uważać, aby nie uszkodzić ich główek. 

Po ugotowaniu podaje się je z masłem, sosem holenderskim, beszamelem, vinegret z dodatkami, takimi jak natka pietruszki, bułka tarta, parmezan, posiekane jajka na twardo. Szparagi można także zapiekać w piecu lub grillu. Najlepiej smakują gotowane w wodzie lub na parze, a podane bez dodatków – są chrupiące i soczyste. Dobrze smakują posypane bułką tartą zrumienioną na maśle. Szparagi warto także polać odrobiną oliwy z oliwek lub skropić sokiem z cytryny. W takiej postaci są najskuteczniejszym afrodyzjakiem.

Jakie wybrać i jak obrać szparagi?

Sezon na szparagi jest bardzo krótki i trwa zaledwie kilka tygodni (do końca czerwca). Warto więc w tym czasie je spożywać jak najczęściej. Są warzywem bogatym w karoten, korzystnie wpływającym na żyły i na skórę, z dużą ilością błonnika ułatwiającego trawienie. Lista ich zalet jest długa, są zdrowe, łatwe w przygotowaniu i mają działanie pomocne w odchudzających dietach. Aby dobrze przygotować szparagi do spożycia musimy poznać kilka sztuczek i uświadomić sobie, że ich długość gotowania zależy od gatunku szparagów.

Aby smak szparagów był wyborny, ważny jest ich dobry wybór. Wybieramy zatem tylko te szparagi, których główki są zamknięte, a ścięte końce - wilgotne, a pędy połyskujące i sprężyste. Znane są szparagi występujące w trzech kolorach, a ich smak i sposób przygotowania od koloru właśnie zależy. 

Białe szparagi - są bardziej włókniste od zielonych, dlatego trzeba je obrać. Najlepsze są te, o średniej grubości i najpierw je myjemy i obieramy nożykiem, zaczynając od główki. Pomijamy główkę i zaczynając pod główką - kierujemy się w dół usuwając wszystkie włókna. Jeżeli są świeże, to obcinamy około 2 cm. Im bardziej starsze, tym większą część końcówki trzeba obcinać.    

Zielone szparagi - są delikatniejsze w smaku i ich przygotowanie jest najprostsze. Nie trzeba ich obierać, bo wystarczy tylko obciąć zdrewniałe końcówki. Możemy posłużyć się sztuczką, wyginając szparag, a sama końcówka złamie się w odpowiednim miejscu.

Fioletowe szparagi - mają intensywny zapach i są najsłodsze. Ich obieranie jest łatwe i obieramy je tak jak zielone.

Szparagi - najlepsze afrodyzjaki

Nieoceniony, zawarty w szparagach kwas foliowy reguluje poziom histaminy we krwi -  neuroprzekaźnika intensyfikującego orgazm. Szparagi zawierają fitoestrogeny, które w organizmie kobiety działają podobnie do estrogenu - hormonu odpowiadającego za popęd płciowy. Ilość fitoestrogenów w szparagach nie jest na tyle duża, by musiały wyeliminować je z diety kobiety w ciąży i karmiące piersią. 

Uwaga: Po spożyciu szparagów mocz może mieć nieprzyjemny zapach.

Lecznicza moc szparagów

Odwary z kłączy i korzeni szparagów od dawna były znane w Europie Wschodniej i Azji. Stosowano je jako lek w chorobach układu krążenia i nerek, w reumatyzmie i epilepsji. Kompresy z odwarów stosowano na ropne schorzenia skóry, a nalewkę z jagód szparagów uważano za środek zapobiegający impotencji. Medycyna chińska odwary z kłączy i korzeni stosowała jako środek moczopędny, poprawiający nastrój psychiczny, leczący lub zapobiegający podagrze, cukrzycy i impotencji. W farmakopeach niektórych krajów szparagi uznane są lub były za oficjalną roślinę leczniczą (np. we Francji, Meksyku, Portugalii, Wenezueli). W ostatnich wydaniach Farmakopea polonica szparagi nie są wymieniane. Ze względu na to, że szparagi zawierają dużo puryn, które mogą powodować gromadzenie się kwasu moczowego w organizmie, nie powinny ich spożywać osoby cierpiące na dnę moczanową i kamienie nerkowe. U osób z nieregularną perystaltyką jelit szparagi mogą powodować wzdęcia.

Zachodnia medycyna współczesna uważa szparagi za warzywo bogate w witaminy i sole mineralne, którego źródłem jest niezastąpiony kwas foliowy (10 ugotowanych pędów dostarcza 225 mikrogramów, czyli prawie 50% dziennego zapotrzebowania) oraz witaminy C (10 ugotowanych pędów dostarcza 25 mg). Z tego powodu szparagi zalecane są kobietom planującym ciążę jako bogate źródło kwasu foliowego. W szparagach znajduje się witamina E, karoten, potas, błonnik oraz glutation, przeciwutleniacze korzystnie działające na skórę. Młode pędy i korzenie mają działanie moczopędne i lekko rozwalniające. Szparagi dostarczają organizmowi licznych składników o wysokiej wartości odżywczej, poprawiając stan zdrowia, a tym samym potencję seksualną oraz zwiększając libido. Asparagina i wyciąg ze szparagów powoduje spadek ciśnienia tętniczego, rozszerzenie naczyń wieńcowych, wzmożenie siły skurczów mięśnia sercowego przy równoczesnym spowolnieniu ich rytmu. Powszechne stosowanie w leczeniu impotencji w różnych kulturach, np. w Anglii i Indiach, wynikało prawdopodobnie głównie z powodu fallicznych skojarzeń tego warzywa.  

Amerykański zielarz Michael Tierry, założyciel American Herbalists Guild, stwierdził, że szparagi spożywane jako warzywo mają też działać normalizująco na podziały komórek w chorobach nowotworowych oraz oczyszczać organizm stymulując pracę nerek i oczyszczając układ limfatyczny. W ramach poszukiwania aktywnych związków pochodzenia roślinnego do walki z chorobą nowotworową, przeprowadzono również badania kliniczne ze związkami obecnymi w szparagach. Szczególną uwagę zwrócono na protodioscynę, rutynę i kwercetynę, które znajdują się w zielonych szparagach. Istnieją sprzeczne doniesienia na temat wpływu szparagów na dnę moczanową. Z jednej strony opisywane są jako ułatwiające rozpuszczanie złogów moczanów wywołujących dnę, z drugiej strony, ze względu na wysoką zawartość puryn, szparagi nie są polecane osobom cierpiącym na to schorzenie.

Szparagi spożywane są zwykle jako warzywo. Jak do tej pory nie ustalono bezpieczeństwa i efektywności działania szparagów, dlatego nie należy przekraczać ilości normalnie spożywanych podczas posiłku. W szparagach dostępnych na rynku mogą znajdować się pozostałości herbicydów i insektycydów, np. permetryny. W dawkach leczniczych wysuszone kłącze przyjmowane jest w formie naparu, przy czym zalecana dawka dzienna wynosi 45-60 g surowca. Przed leczeniem zaleca się też wypicie większej ilości płynów.

Uprawa szparagów

Szparagi najlepiej rosną na glebach suchych i wapiennych. Nie należy zakładać plantacji szparagów w miejscach podmokłych, w zagłębieniach terenu, na glebach zwięzłych. Szparagi wymagają stanowiska otwartego i dobrze nasłonecznionego, są odporne na spadki temperatur, ale wymarzają przy silnych mrozach podczas bezśnieżnych zim. Niskie temperatury podczas upraw powodują pogorszenie plonów – wolniejszy wzrost i szybsze łykowacenie pędów, a zbyt wysoka temperatura powoduje przedwczesny rozwój i rozluźnienie wierzchołka pędu. Dzięki uprawom szklarniowym można je jeść nawet przez cały rok, ale smakosze szparagów twierdzą, iż nie dorównują one w smaku tym, które uprawia się na plantacjach. 

Na plantacjach sadzi się zwykle roczne kłącza uzyskane wcześniej w rozsadniku z nasion, rzadziej 8-12 tygodniowe siewki. Karpy wysadza się ok. 20-25 cm poniżej powierzchni gruntu w wałach ziemi między bruzdami mającymi ok. 40 cm szerokości i 25–30 cm głębokości. Nasiona wysiewa się wczesną wiosną, po czym siewki się rozrzedza, tak by każda młoda roślina miała swobodną przestrzeń do rozwoju. Po roku, wiosną, karpy wydobywa się z rozsady i wysadza w miejscu docelowej uprawy. Przed posadzeniem szparagów konieczne jest przygotowanie gleby. W zależności od warunków wskazane lub konieczne jest zniszczenie chwastów, nawożenie organiczne i mineralne, wapnowanie i głębokie spulchnienie gleby. Szparagi uprawia się w jednym miejscu nie dłużej niż przez 12-13 lat. Młode rośliny w pierwszym i drugim roku wymagają nawadniania. Szparagarnie nawozi się nawozami organicznymi co 3 lata w okresie jesiennym, a nawozami fosforowymi i potasowymi nawet corocznie.

Zbiór i przechowywanie

Zbiera się młode pędy wyrastające z podziemnego kłącza w okresie od połowy kwietnia do połowy lipca. Zbioru dokonuje się codziennie, a przy hodowli białych szparagów, nawet dwa razy dziennie (z powodu potrzeby unikania wyrastania pędów ponad wały ziemne i ich przebarwiania się). Dzienny zbiór z hektara w warunkach polskich wynosi przeciętnie około 100 kg (w okresach wysokiej temperatury ponad 200 kg). Pędy obcina się po osiągnięciu przez nie 20-30 cm wysokości. Bielone, zwane białymi szparagami uzyskuje się przez usypanie wałów ziemnych nad roślinami. Pędy rosnąc w całości pod ziemią są etiolowane i dlatego nie wytwarzają zielonego barwnika. Zawierają one mniej witamin i minerałów. Właściwe przechowywanie jest bardzo istotne dla walorów handlowych szparagów. W wysokiej temperaturze pędy wysychają, szybko drewnieją, a u bielonych poniżej główki pojawia się czerwone zabarwienie. Bez schłodzenia utrzymują świeżość tylko przez jedną dobę i w tym czasie powinny zostać sprzedane i skonsumowane. Mogą być przetrzymane przez kilka dni w chłodni w temperaturze od 1 °C do 3 °C i przy wilgotności powietrza bliskiej 100%. Poza porą zbiorów szparagi mogą być konserwowane lub mrożone.

Historia uprawy szparagów

Szparagi były uprawiane już w starożytności przez Egipcjan, Greków i Rzymian. Jego wizerunkiem zdobiono egipskie sarkofagi sprzed 5 tys. lat. W starożytnych cywilizacjach odgrywały ważną rolę jako afrodyzjak i symbol falliczny, ze względu na podobieństwo młodych pędów do prącia w czasie wzwodu. Rzymianie uwielbiali powiedzenie: "Zrób to, zanim ugotują się szparagi". W XVI wieku szejk Omar Ibn Muhammed Al Nefzawi w dziele "Aromatyczny ogród" pisał o szparagach: "Smażone z żółtkami w tłustym mleku wielbłądzim i miodzie powodują, iż męski członek jest w pogotowiu dzień i noc". Kato Starszy (zm. 149 r. p.n.e.) szparagi odnotował w swym dziele "De agri cultura", jako jedyne warzywo obok kapusty warte uprawy. Columella w I w. n.e. pisał, że Rzymianie konserwowali szparagi w sosie własnym, a spożywali na gorąco z roztopionym masłem, solą, pieprzem i kroplą cytronu. 

W czasie średniowiecza w Europie, szparagi straciły na popularności, którą, odzyskały w wieku XVI w Anglii, Francji i Niemczech. Obecnie szparagi uprawiane są na całym świecie, a Chiny przodują w ich produkcji. Pojawiają się na straganach w Europie także te, dziko rosnące, znacznie cieńsze, ale bardzo dobre. 

Produkcja w Polsce i na świecie

Przeciętne plony z plantacji wynoszą w warunkach naszego kraju 5–6 t/ha (maksymalne do 12 t/ha). Zbiory pędów szparagów w Polsce w 2005 r. wyniosły ok. 3 tys. ton. Większość wysyłana jest na eksport, w 70% do Niemiec. Areał upraw systematycznie wzrasta, przy czym produkcja koncentruje się w województwie lubuskim i wielkopolskim. Najwięcej plantacji zlokalizowanych jest w okolicach Nowego Tomyśla, gdzie swoją siedzibę ma Polski Związek Producentów Szparaga. Corocznie odbywają się tam także Międzynarodowe Konferencje Szparagowe. Liderem produkcji szparagów na świecie są Chiny, gdzie w 2004 r. zebrano ich 5,8 mln ton. Następne miejsca zajmują: Peru – 200 tys. ton w 2006, USA – 77 tys. ton w 2004, Meksyk – 58 tys. ton w 2005, Niemcy – ok. 50 tys. ton w 2005. Najwięksi importerzy szparagów to: USA sprowadzające ponad 92 tys. ton, Niemcy – 40 tys. ton, Japonia – 17 tys. ton.

Szparagi a sztuka

Wraz z popularyzacją upraw szparagi w XVI wieku zaczęły się także pojawiać na obrazach przedstawiających martwe natury i sceny rodzajowe. 

Malowali je m.in. 

1. Vincenzo Campi (zm. 1591) z Cremony na obrazie "Sprzedawczyni owoców" - 1580
2. Frans Snyders (zm. 1657) w "Martwej naturze z owocami w wiklinowym koszu".

Przepisy ze szparagów i sosy do dań ze szparagów znajdziesz tutaj:

Szparagi - potrawy, sosy, zupy, zdrowie

http://wege-przepisy.blogspot.com/2016/07/szparagi-potrawy-sosy-zupy-zdrowie.html

Szparagi, wegetariańskie przepisy
http://wege-przepisy.blogspot.com/2016/07/szparagi-wegetarianskie-przepisy.html

Więcej na temat uzdrawiania dowiesz się na warsztatach ajurwedy

http://ajurweda.blogspot.com/p/warsztaty.html

© Wszelkie prawa do publikacji zastrzeżone przez: ajurweda.blogspot.com