Stres - przyczyna wielu chorób psychosomatycznych

STRES i STRESOR - Przyczyną wielu chorób psychosomatycznych

Stres to nasze reakcje fizyczne, emocjonalne, poznawcze i behawioralne reakcje na szkodliwy bodziec przytłaczających nas zdarzeń pochodzenia wewnętrznego lub zewnętrznego, może to się objawiać poirytowaniem, rozdrażnieniem trudności z koncentracją huśtawką nastrojów oraz zbyt silnej reakcji na rzeczy błahe i drobne. Stres - to pojęcie wprowadzone zostało do użycia przez Hansa Hugona Selye'a, który badaniu tego zjawiska poświęcił 50 lat solidnej pracy naukowej. Z tego też powodu nosił przydomek dr Stress. Selye opublikował ponad 1400 artykułów i 30 książek na temat stresu. Selye jako pierwszy postawił hipotezę, że szereg chorób somatycznych jest skutkiem niezdolności człowieka do radzenia sobie ze stresem. Zjawisko to nazwał mianem niewydolności tzw. syndromu ogólnej adaptacji i opisał je w pierwszej swojej książce na temat stresu w roku 1956 pt. "The Stress of Life".

Stres jest definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki a wymogami sytuacji (stresorem), charakteryzująca się brakiem równowagi psychicznej. Podejmowanie zachowań zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi psychicznej, stanu spokoju, stanu bez napięcia. W terminologii medycznej, stres jest zaburzeniem homeostazy spowodowanym czynnikiem fizycznym lub psychologicznym. Czynnikami powodującymi stres mogą być czynniki umysłowe, fizjologiczne, anatomiczne lub fizyczne. 

Stres w powszechnym odbiorze jest uważany za zjawisko wysoce szkodliwe. W rzeczywistości działanie niepożądane przynosi jedynie stres zbyt silny, przekraczający indywidualne możliwości adaptacyjne jednostki lub zbyt długotrwały. Stres umiarkowany zwiększa możliwości radzenia sobie z wymaganiami adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umożliwia rozwój psychiczny i duchowy człowieka. Wielu badaczy zjawiska określa go jako podstawowy czynnik rozwoju. Koncepcje określające stres jako zawsze szkodliwy czyli przede wszystkim teoria wychowania bezstresowego Carla Rogersa - są uważane za największą pomyłkę naukowej psychologii. Stres zbyt długotrwały, zbyt silny, zbyt częsty przyczynia się do rozwoju zaburzeń psychicznych, przede wszystkim takich jak: zaburzenia lękowe (nerwicowe) idepresyjne, stres zbyt silny, traumatyczny stwarza ryzyko PTSD (zespołu stresu pourazowego) oraz w szczególnych przypadkach zaburzeń osobowości czyli psychopatii. 

Stresory są to zdarzenia i sytuacje, które wywołują reakcje stresową. Stres jest czymś osobistym, niepowtarzalną kombinacją reakcji fizjologicznych, myśli, uczuć, zachowań. Jest on elementem wkomponowanym w ludzkie życie. Można rozróżnić dwie główne grupy czynników, które wpływają na osobisty poziom stresu człowieka. 

Czynniki wewnętrzne

Do tych pierwszych zaliczamy m.in.:

• podatność genetyczną danej jednostki,
• zdrowie psychiczne i fizyczne
• oczekiwania i definicje kulturowe
• temperament osobnika
• skalę poczucia własnej wartości a wraz z nia pewność siebie2. Czynniki zewnętrzne.

Czynniki zewnętrzne

Do tej drugiej grupy zaliczyć można min.:

• intensywność i częstotliwość występowania stresora
• umiejętności i wyszkolenie jednostki
• opiekę medyczną z która wiążą się systemy wspierania i poradnictwa
• finanse

Wskazówki po których poznać osobę zestresowaną są bardzo liczne. Do najpowszechniejszych objawów zestresowania zaliczyć można: 

• huśtawkę nastrojów, przechodzenie od nastrojów pozytywnych do negatywnych, od sympatii do złości etc.
• silną, wręcz zabójczą reakcję takiej osoby na mało istotne zdarzenia w życiu codziennym, a także w kontaktach międzyludzkich;
• bezpodstawne irytowanie się, niecierpliwość, oskarżanie drugiej osoby bez istotnych przyczyn, pomawianie, oczernianie, wyżywanie się na kimś etc.
• jedzenie mniej lub więcej niż zwykle, jakby na zmianę anoreksja-bulimia;
• uznawanie przez taką osobę nawet rzeczy łatwych za trudne i nie wykonalne lub uciążliwe;
• spore trudności ze skupieniem uwagi w określonym temacie lub trudności z podjęciem jakiejkolwiek decyzji;
• mniejsza przyjemność tego, co do tej pory sprawiało radość;
• bezprzyczynowe reakcje gniewne, napady złości wobec osób drugich czyli chęć „zwalenia swego ciężaru stresowego” na innych, szukanie kozła ofiarnego za własne niepowodzenia;
• częste sięganie po alkohol lub inne narkotyki w celu rzekomego odprężenia się;
• "przetrzepanie komuś skóry" fizyczne bądź słowne, czy też pisemne, co widać na wielu forach internetowych w dyskusjach;

Takie przewlekłe stany stresowe są bardzo niebezpieczne, mogą bowiem spowodować reakcję zwaną stanem "wypalania się", której to objawy są początkową postacią zmęczenia emocjonalnego. Stan takiego zmęczenia cechuje poczucie porażki i skłonności do powierzchownych, przelotnych kontaktów z ludźmi. Reakcją na długotrwały, nie mijający lecz pogłębiający się stres jest stan, w którym biorą udział czynniki, które w normalnym bezstresowym stanie nie miałby racji bytu. Przykładowo kiedy "przykleja się komuś fizycznie, bądź słownie jakąś łatkę" i przez chwile poczuje się, że się jest rozładowanym w swoich napięciach emocjonalnych, to jest to skuteczne lecz na krótką metę. Jeśli bowiem zbyt często musimy walczyć w ten sposób na polu fizycznym lub najczęściej - słownym także i pisanym - nasz system ostrzegawczy, kontrolujący, nie wytrzyma tego napięcia i się w końcu zepsuje.

Podajmy tutaj przykład dla lepszego zobrazowania tego stanu:

Danie komuś w twarz czy spoliczkowanie słowne kogoś, zwykle bliskiego, sprawia, że taka osoba na chwilę poczuje się lepiej, jednak to tylko pogarsza sytuację związaną z nią samą. Zaciskając pięści lub przysłowiowe "zęby", przeżywamy wielokrotnie syndrom walki bądź ucieczki. Syndromu tego nie należy lekceważyć, gdyż podczas jego trwania wydziela się w organizmie człowieka co najmniej 15 różnorodnych reakcji fizjologicznych, a nowe są ciągle odkrywane. 

Niestety w dzisiejszych czasach ludzie reagują, jakby mieli wrodzoną zdolność do stania się błyskawicznie wredną "maszyną do zabijania”, do niszczenia innych, gnojenia. Chociaż ta postawa bardzo rzadko się opłaca takiemu osobnikowi czy osobniczce ,gdyż w relacjach międzyludzkich najlepszym wyjściem jest zachowanie spokoju, słuchanie, obserwowanie i racjonalne spokojne reagowanie. Jedna odsetek ludzi, którzy potrafią zachować spokój ducha jest znikomy. Należą do nich jogini, którzy nauczyli się panowania nad umysłem i emocjami, a stany emocjonalne wytwarzają jedynie świadomie dla konkretnych celów. 

Stadium alarmu w naszym organizmie, to reakcja "walcz albo uciekaj". Wówczas organizm nobilituje wszelkie pokłady energii, by poradzić sobie ze stresem, w tym samym czasie do krwioobiegu człowieka uwalniana jest adrenalina, co objawia się silnym poceniem dłoni, nagłym wzrostem ciśnienia oraz prawie natychmiastowym procesem spowolnienia trawienia. Jeśli więc działania stresowe przedłużają się organizm ludzki stara się to w jakiś sposób zrównoważyć i wówczas włącza tak zwane "dopalanie".

Przez jakiś czas organizm pracuje na wyższych obrotach, by zwalczyć stres. Adrenalina prawie stale jest dostarczana do krwi, a stopień pobudzenia fizjologicznego organizmu jest bardzo wysoki. Często tak się dzieje, że w takim wypadku stres zwycięża organizm i z czasem pochłania coraz więcej zasobów energii niż jesteśmy w stanie go wyprodukować, a takie "wypalanie się" nosi nazwę depresji i jest chorobą.

Sposoby zwalczania stresu

• kilka razy w tygodniu wykonujemy przez około pół godziny ćwiczenia fizyczne lub korzystamy ze spacerów najlepiej w otoczeniu przyrody, również pomocne są ćwiczenia jogi i głębokie oddychanie przeponowe nauczane w jodze czy sztukach walki!
• do rozładowania gniewu, frustracji zamiast np. "pluć na kogoś słownie bądź pisemnie" może posłużyć boksowanie worka treningowego, jogging, lub uprawianie ogródka, bo nic tak nie zmęczy jak kopanie dołków łopatą, a jeśli nie posiadamy ogródka przekopmy ogródek sąsiada, oczywiście za jego zgodą lub zapiszmy się do pracy społecznej jako wolontariusz.
• oglądanie co najmniej jednego fimu komediowego w tygodniu bądź wyjście do kabaretu;
• raz w tygodniu zajmij się wolontariatem, albowiem bardzo skutecznie oddziaływuje pomoc innym na rozładowanie stresu;
• zasypiaj i budź się o stałych godzinach, posiłki staraj się też usystematyzować w ten sposób, czyli prowadź w miarę regularny tryb życia;
• unikaj tytoniu, kofeiny, cukru, alkoholu, haszyszu, opium, marihuany i innych toksykantów;
• istnieją kluby wsparcia, gdzie można w sposób grzeczno-kulturalny bez napadu wybuchów gniewu porozmawiać z ludźmi, a jeśli masz możliwość zapisz się chociażby na rebirthing czy jogę;Jednakże najbardziej skutecznym sposobem na poradzenie sobie ze stresem jest wypracowanie takiego stylu życia,który poprawi stan fizyczny i psychiczny. Ponieważ występuje duża gama stresorów wymagają one różnych strategii radzenie sobie np. strata bliskiej osoby będzie wymagała innej strategii radzenia sobie z problemem, niż znoszenie nieustannie zrzędliwego małżonka czy małżonki.

Człowiek zamiast radzić sobie z napięciem stresowym często stosuje reakcję obronną. Starasz się o nową pracę, twoje kwalifikacje są odpowiednie i jesteś przekonany, że otrzymasz tę pracę, godzinami o niej rozmyślasz, nagle słyszysz brutalną rzeczywistość, że nie przyjęto cię do niej, wtedy zamiast wziąć się w garść i szukać nowego wyjścia z tej sytuacji, planujesz zemstę na pracowniku, który odrzucił twą kandydaturę nakręcając się bezustannie. Czy to jest radzenie sobie? Otóż nie - to jest bronienie się. Podobnie np. uciekając w świat fantazji bronisz się przed cierpieniem spowodowanym odrzuceniem.

Różnica, która jest między tymi dwoma aspektami to taka, że "bronienie się" może jedynie osłabić objawy stresu lecz go nie wyeliminuje, natomiast "radzenie sobie" polega na zmianie tego, co zmienić można, oraz na pogodzeniu się z tym czego zmienić się nie da. Życie nasze byłoby na pewno łatwiejsze, gdyby ludzie mieli zawsze możliwość spojrzenia sobie prosto w oczy i powiedzenia tego, co naprawdę czują zamiast skrywania bólu w gniewie. Tego rodzaju metody oferują rozmaici psychoterapeuci, oferuje rebirthing czy scjentologia a także dobrzy orientalni guru nauczający tak zwanego darszanu (darśana). 

Wyróżnić można dwie kategorie radzenia sobie ze stresem:

1. Skoncentrowanie na doświadczanych emocjach. Radzenie sobie ze stresem jest odpowiednie w tym przypadku, gdy nie masz na niego wpływu, jednak nie eliminuje ono samej przyczyny stresu, lecz polega na zmianie znaczenia jakie ma dla ciebie stresor. Przykładowo, taki rozwód jako czynnik stresu powoduje myślenie o nim jako o osobistej porażce życiowej, co pogłębia stres. Natomiast myślenie o rozwodzie jako o bolesnym przeżyciu, z którego możemy wyciągnąć wnioski dla dalszej aranżacji życia pomaga wyjść z tegoż stanu stosunkowo szybko i zacząć życie od nowa.

2. Skoncentrowanie na powstałym w życiu problemie. Jest to zajęcie się bezpośrednio stresem w celu wyeliminowania go bądź zmiany. Ta metoda przynosi najlepsze efekty i jest zarazem najskuteczniejsza, gdyż stresor daje się kontrolować i można poczynić odpowiednie kroki, by go zmienić. 

W rzeczywistości wiele stresorów posiada elementy, które możemy kontrolować są jednak i takie, które kontroli się nie poddają np. osoba chora na raka może poszukać najlepszej opieki lekarskiej i zapanować nad swoja chorobą, jednocześnie osoba ta diagnozy zmienić nie może i będzie musiała znaleźć jakiś sposób, by sobie poradzić ze smutkiem strachem i gniewem, które niejednokrotnie towarzyszą tej chorobie.

Innym przykładem są Kambodżanki zamieszkujące obecnie w USA. Stwierdzono u nich ślepotę fizyczną, chociaż ich oczom nic nie jest, ale są ślepe z powodu przeżytego okrucieństwa. Przeżyły bowiem horror podczas rządów ateistycznych czerwonych Khmerów, gdzie na ich oczach zabijano i torturowano ich własne dzieci. Znany jest syndrom ślepnięcia, osłabienia wzroku u osób długotrwale więzionych w okrutnych warunkach łagrowej czy aresztowej izolacji. 

Stres psychiczny powoduje pobudzenie ciała, zmniejszoną odporność układu odpornościowego, a tym samym wszelakiego rodzaju choroby będą "czepiać się" takiego człowieka, najlepiej by temu zapobiegać w miarę naszych możliwości. Dobrym sposobem na zmniejszenie napięcia nerwowego jest humor, jak znana na świecie terapia śmiechem zaadoptowana z indyjskiej laja jogi, nauczanej także w Europie. Stres jest jednym z głównych czynników powstawania chorób psycho-somatycznych, zatem warto uczęszczać na zajęcia chociażby laja jogi, aby nauczyć się profesjonalnych metod relaksacji, radzenie sobie z napięciem stresowym. 

Naukowo istnieją zasadniczo 3 typy definicji stresu:

1. Stres jako bodziec - sytuacje występujące w naszym otoczeniu mające naturalną zdolność do wywoływania napięcia i silnych emocji. Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą: teoria Ellio i Eisdorfer, koncepcja Janisa oraz koncepcja zmian życiowych Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a.

2. Stres jako reakcja - zarówno fizjologiczna jak i psychologiczna będąca odpowiedzią na działanie stresorów (sytuacji wywołujących stres). Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą: homeostatyczna teoria Cannona czy koncepcja Selyego (GAS, LAS).

3. Stres jako proces lub transakcja - relacja między jednostką a otoczeniem: transakcyjny model Lazarusa, koncepcja Antonovsky'ego, koncepcja Hobfolla, koncepcja sytuacji trudnych Tomaszewskiego, regulacyjno-informacyjna teoria stresu Reykowskiego.

Trzy typy reakcji na stres:

1. Dystres jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodźca, czyli stresora.
2. Eustres to stres pozytywnie mobilizujący do działania.
3. Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy

Radzenie sobie ze stresem (coping) to poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na opanowanie, zredukowanie lub tolerowanie zewnętrznych lub wewnętrznych żądań. Stres wiąże się zwykle z nasileniem wydzielania kortykotropinyprzez przysadkę mózgową. Wysoki poziom tego hormonu pobudza korę nadnerczy powodując intensywną produkcję glikokortykoidów - naturalnych sterydów, które podnoszą wydajność organizmu i pozwalają na przystosowanie się do warunków stresowych.

Objawy ostrego stresu to: 

• pobudzenie emocjonalne,
• wzrost ciśnienia krwi,
• przyspieszenie akcji serca,
• ból głowy,
• ból brzucha,
• przyspieszenie oddechu,
• suchość w ustach,
• "gęsia skórka",
• wzrost stężenia glukozy we krwi;

Fazy stresu 

Według Selye'go stres przebiega w następujących fazach:

1. Faza alarmowa. Początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacja. Wyróżniamy w niej dwie subfazy: a) stadium szoku b) stadium przeciwdziałania szokowi. Jednostka podejmuje wysiłki obronne.
2. Faza przystosowania (odporności). Organizm uczy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem. Jeśli organizm poradzi sobie z trudną sytuacją wszystko wraca do normy. W innym wypadku następuje trzecia faza.
3. Faza wyczerpania. Stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres) prowadzi do wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić do chorób psychosomatycznych. W szczególnych wypadkach prowadzi nawet do śmierci człowieka.

Koncepcja stresu według Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a

W roku 1967, dwaj alternatywni psychiatrzy z Washington University w Seattle, dr Thomas Holmes oraz dr Richard Rahe ogłosili alternatywną, naukową koncepcję stresu, bazującą na pojęciu stresora. Doktorzy Holmes i Rahe opracowali skalę 43 wydarzeń życiowych, którą wolontariusze uszeregowali według tego, jak wielkiego przystosowania wymaga każde wydarzenie. Badacze badali względną siłę działania sytuacji stresujących, przypisując bodźcowi odpowiednią wartość umowną jednostek stresu w skali od 0 do 100. W ten sposób powstał popularny kwestionariusz Social Readjustment Rating Scale (SRRS). Kwestionariusz (SRRS) Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a aplikowano ludziom przywiezionym na ostry dyżur oraz osobom towarzyszącym. Okazało się, że osoby chore doświadczyły znacznie więcej stresujących wydarzeń w przeciągu roku poprzedzającego chorobę, niż osoby towarzyszące. Udowodniono wówczas statystyczny związek pomiędzy stresorami, a chorobą, co jedynie potwierdza doświadczenie tysięcy lat naturalnej medycyny takiej jak, chociażby ajurweda i jej metod profilaktyki zdrowotnej.

Statystyczny efekt stresorów 

Z badań Holmesa i Rahe'a wynika interesująca zależność statystyczna pomiędzy stresorami, a prawdopodobieństwem zapadnięcia na poważną chorobę: 

• 150 - 199 jednostek stresu = 37% szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat 
• 200 - 299 jednostek stresu = 51% szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat 
• ponad 300 jednostek stresu = 79% szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat

Joga jako relaksacja i medytacja antystresowa

Wobec tak wspaniałych odkryć naukowych tego, co medycyna Wschodnia w Indii, Tybecie czy Chinach znała już dawno, od tysięcy lat należy tym bardziej od dzieciństwa zachęcać ludzi do uczestnictwa w jogicznych i ajurwedyjskich programach antystresowych, do ćwiczenia jogi i medytacji, które jak powszechnie wiadomo znacznie redukują stres. Ajurweda, a także Laja Joga jako system psychicznego i duchowego rozwoju od podstaw przywiązuje duże znaczenie do nauczenia się głębokich metod relaksacji zarówno statycznej jak i dynamicznej, pośród codziennych zajęć. Zapobiega to powstawaniu chorób i zwyrodnień, czego dowodem są tysiące ludzi praktykujących żyjących na całym świecie, w tym wielu takich, którym lekarz przez całe życie nie był potrzebny, bo dbali o swoje zdrowie profilaktycznie z pomocą jogicznych technik relaksacji i medytacji. 

Prawdą jest, że uznane na Zachodzie techniki relaksacji są jak najbardziej zaczerpnięte z nauczania jogi, często jednak zbytnio uproszczone co powoduje też obniżenie ich efektywności. Yogoda to ogólna jogiczna nazwa wszelkich metod relaksacji i odzyskiwania energii witalnej ludzkiej istoty. Prawdopodobnie najbardziej rozpowszechnioną metodą relaksacji i wyciszenia emocji jest tak zwana medytacja transcendentalna uprawiana w pozycji leżącej lub półsiedzącej, czy relaks w leżącej pozycji śavasana znany jest bodaj we wszystkich odmianach jogi jakie autentycznie wywodzą się od himalajskich mistrzów Indii, Nepalu i Tybetu. Relaksacja i trening antystresowy należy do piątej grupy praktyk zwanych Pratyahara i stanowi część tak zwanych zewnętrznych angha systemu jogi, które można praktykować bez specjalnie głębokiego wtajemniczenia duchowego, podobnie jak asany (pozycje). W istocie są to dobre ćwiczenia zdrowotne i regeneracyjne dla każdego, kto dba o zdrowie.

Więcej na temat uzdrawiania dowiesz się na warsztatach ajurwedy

http://ajurweda.blogspot.com/p/warsztaty.html

© Wszelkie prawa do publikacji zastrzeżone przez: ajurweda.blogspot.com